Outono ártabro

Ardóbriga, a asociación cultural para a protección do patrimonio de Pontedeume e Miño está a organizar as súas primeiras xornadas.

A primeira tivo lugar o pasado venres 4 no centro municipal de maiores, onde a arqueóloga Matilde González Méndez impartiu a charla: Os castros: pegadas do pasado, oportunidades de futuro.

O programa Outono Ártabro supón a continuación dunha serie de actividades de comunicación coa sociedade iniciada con artigos de presentación da asociación publicados en diferentes medios do eido comarcal. Teñen como fío conductor a divulgación de experiencias de posta en valor de bens do patrimonio arqueolóxico levadas a cabo con éxito e rendibilidade en diferentes lugares de Galicia. Os poñentes comunicadores destas experiencias son profesionais de prestixio na arqueoloxía que traballaron tanto nos xacementos como na creación de centros de interpretación dos mesmos. O que pretendemos en definitiva é fomentar ante a sociedade o interés pola conservación do patrimonio arqueolóxico a través da percepción do potencial cultural e económico que representa.

Ademáis, na súa curta andaina, a asociacón Ardóbriga leva feita unha, polo momento, invisible labor de recopilación da microtoponimia da parroquia eumesa de Boebre, esa parte do patrimonio que por ser inmaterial non é menos importante e si máis necesitada de protección.

Xornadas Mouras

A Plataforma en Defensa do Patrimonio das Pontes organiza para este sábado 24 de outubro, no C.P.I. "Monte Caxado", unhas xornadas etnográficas centradas no universo imaxinario dos mouros e onde se analizarán, entre outros temas, a mouramia en Galicia, o proxecto museístico do C.P.I "Monte Caxado" ou os inicios da investigación arqueolóxica na comarca das Pontes.

"As Xornadas Mouras queren ser unha fiestra aberta á actualidade do noso patrimonio cultural. Un punto de encontro entre todas as persoas que dun xeito ou outro senten o patrimonio como algo propio, como algo noso. Unha oportunidade para descubrir o noso territorio: as estruturas, os espazos, os documentos, as tradicións... Tamén para coñecer proxectos senlleiros de recuperación e posta en valor.

En definitiva, unha xornada para coñecernos e compartir ideas, proxectos e iniciativas que poden axudar a pór en valor o legado dos nosos devanceiros."

Presentación do 2º número da revista Hume

O xoves 24 de setembro ás 20.00 horas presentarase na biblioteca municipal de As Pontes o segundo número da revista da asocioación de estudos históricos locais Hume. Esta nova entrega recolle o traballo realizado durante todo este ano polos membros da asociación. Nela poderemos atopar artigos relacionados coa historia do deporte pontés, coa ponte dos ferros ou unha recollida de cultura popular do noso concello (na que se inclúen varias entrevistas a persoas cunha gran experiencia persoal, diversos refráns e adiviñas), entre outros.

Estades todos invitados.

Oliver Law

Chamábanlles os “Lincolns”, polo batallón “Abraham Lincoln”, os Washingtons, polo “George Washington”. Eran os norteamericanos que formaban parte dos Voluntarios Internacionais da Liberdade reclutados por todo o mundo para loitar na defensa da República: polacos, checos, alemáns, italianos, ingleses, franceses,... e que interviron ao lado do exército da República nas batallas de Jarama, Brunete, Teruel e na derrota final do Ebro.

Deles decía Herbert Matthews, o periodista do New York Times que cubriu a guerra de España, que aprenderan a loitar antes que a desfilar. O seu último desfile foi no outono de 1838, nas rúas de Barcelona, despois de que o presidente de goberno, Juan Negrín, ordenase a súa retirada.

En Madrid era habitual atopar a moitos dos norteamericanos das Brigadas Internacionais no Hotel Florida, bebendo e confraternizando con Ernest Hemmingway ou con John Dos Passos, que daquela adicábanse a escribir na prensa sobre a guerra de España.

Un daqueles voluntarios era Oliver Law.

“Brunete, verano de 1937: en plena batalla, un balazo parte el pecho de Oliver Law.
Oliver era negro y rojo y obrero. Desde Chicago, se había venido a pelear por la república española, en las filas de la Brigada Lincoln.
En la brigada, los negros no integran un regimiento aparte. Por vez primera en la historia de los Estados Unidos, blancos y negros están mezclados. Y por primera vez en la historia de los Estados Unidos, soldados blancos han obedecido las órdenes de un comandante negro.
Un comandante raro: Cuando Oliver Law daba orden de ataque, no contemplaba a sus hombres con prismáticos, sino que se lanzaba a la pelea antes que ellos.
Pero raros son, al fin y al cabo, todos estos voluntarios de las brigadas internacionales, que no combaten por ganar batallas, ni por conquistar territorios, ni por capturar pozos de petróleo.
A veces, Oliver se preguntaba:
-Si esta es una guerra entre blancos, y los blancos nos han esclavizado durante siglos, ¿qué hago yo aquí? ¿Qué hago yo, un negro, aquí?
Y se contestaba:
-Hay que barrer a los fascistas.
Y riendo agregaba, como sifuera un chiste:
-Algunos de nosotros tendrán que morir haciendo este trabajo”.

Eduardo Galeano, Espejos

Algúns dos seus compatriotas supervivintes, que tamen pasaron polos de campos de batalla na Segunda Guerra Mundial, foron perseguidos a mediados dos anos cincuenta durante A "caza de bruxas" patrocinada polo senador McCarthy.

Vivencias na Guerra Civil

Eu era unha nena cando meu avó morreu e, aínda que conservo na miña memoria algunhas das historias que nos contaba sobre a guerra, a maior parte delas seinas grazas ao meu pai, ás miñas tías e incluso ao meu irmán, quen gustaba moito de escoitar o que meu avó vivira naqueles anos de penurias.
Naceu no ano 1917 e con 18 anos marchou facer o servicio militar no corpo de Infantería de Ferrol, onde o sorprende o levantamento, polo que o exército no que lle toca combater é no Nacional. Comenza para el unha longa vagaxe pola xeografía de España nas distintas frontes abertas: Zaragoza, Toledo, Teruel, Burgos, Asturias, Cataluña... pero principalmente na do Ebro.
O seu primeiro destino foi Toledo, na tenda de cociña, comezando así, unha peregrinaxe nas distintas frontes. Falábanos da fame que pasaron en Burgos, onde moitas veces a única comida da que dispoñían eran as píntegas e cobras (ou mesmo raíces) que atopaban. O frío, a fame, as chinches e os piollos eran algo habitual na guerra. En canto podían fervían agua e botaban a roupa nela para desparasitala, ademais de lavarse eles, por suposto. El contaba moitas cousas deste período triste e difícil da súa vida, como cando unha noite, atopándose na fronte do Ebro, deitánronse a durmir (ao raso, como era habitual) e á mañá seguinte apareceron cubertos dun manto de neve de cincuenta centímetros.
Outra anécdota é o nome da súa primeira filla, Esther. Nunha ocasión estaban nunha aldea de Barcelona, cuxa ermida estaba dedicada a Santa Esther, cando foron emboscados polo exército republicano. Despois de moitas horas de combate e saír ben daquela situación, fixo a promesa de que se tiña unha filla algún día (aínda estaba solteiro) chamaríalle Esther en lembranza da Santa. E falando de promesas feitas, outra que fixera cando partira da súa aldea fora que se voltaba san faríalle a festa ao santo Patrón, San Ramón.
Da fronte do Ebro tamén contaba que nunha ocasión estaban eles dun lado dunha valgada e os republicanos no outro. Pola noite baixaban buscar agua ao río, xuntábanse cos republicanos e tiñan o acordo de non dispararse, intercambiaban comida, tabaco, novas e algunha que outra carta, pois había xente do lado republicano con familia no lado nacionalista e ao revés. As cousas ían ben durante un tempo, mais unha noite que os do bando nacional baixaron, os republicanos non o fixeron e comezaron a disparar. Segundo meu avó foi o único día que disparou conscientemente a matar na guerra, pois estabanlle caendo os amigos e compañeiros. Anos despois cando o contaba, disculpábaos dicindo que posiblemente recibiran ordes dos altos mandos. Nesta fronte foi ferido, tempo despois, por un morteiro nunha perna, xusto cando atravesaban unha ponte. El tivo sorte, mais moitos compañeiros morreron alí. Ingresado no hospital estivo a piques de que lle amputaran a perna dereita. Non quixo e opúxose enerxicamente dicindo que prefería morrer a vivir coxo para sempre e afortunadamente, salvouse sen ningunha secuela. Anacos de metralla do morteiro estiveron anos dentro da súa perna. Tamén aquí fixo un amigo para o resto da súa vida, Manuel de Gaibor (Lugo). Mentres viviron convidáronse polas festas dos seus patróns e sempre que tiñan ocasión xuntábanse para falar, mais non precisamente da guerra.
Algo que repetía moi a miúdo era que nos dous exércitos había moita xente, sobre todo nos soldados rasos, nos que non había unha ideoloxía marcada, senon que estaban nun bando ou noutro polas circunstancias onde os colleran. Tamén era frecuente oirlle que a guerra era unha desfeita de corpos, de vidas... sen ningún sentido, e que as barbaridades cometíanse en ámbolos dous bandos. Foran anos tráxicos para toda España, que a sumiron na miseria.
Cando rematou a guerra, aínda non acabaran as desgrazas para el, pois como os anos de guerra non lle contaron como anos de mili, chegou á casa e tivo que volver incorporarse dous anos máis. Pasados eses dous anos, voltou por fin e cumpriu as súas promesas. Casou e á primeira filla chamoulle Esther, e tamén dende entón e mentras puido, fíxolle a festa ao seu santo Patrón, San Ramón.

Guerra Civil en Galicia

Os numerosos conflitos socias que se deron ao longo da II República española e as numerosas oposicións que xurdiron, culminaron nun momento de crispación social e os que esperaban na sombra souberon cando era o momento idóneo para actuar. Así, producíuse o alzamento militar en xullo do 1936 que daría lugar a unha cruenta guerra civil que enfrontou a dous bandos, o republicano e o nacional.
En Galicia, ao igual ca noutras zonas, a guerra foi moi dura. A Coruña e Ferrol foron as pezas claves da conspiración. A Coruña era a sé da Capitanía Xeral do Rexemento de Artillería e Ferrol, sé da Capitanía Xeral da Armada. Paralelamente á conspiración militar, e en ocasións en complicidade cos propios militares, creouse unha trama civil en cidades como Pontevedra, Vigo, Santiago, Ourense ou Lugo, onde os efectivos militares eran máis reducidos.
Na cidade da Coruña, as forzas republicanas preparáronse para defender a República, ao ter noticia do levantamento do exército en Marrocos. Dende o 18 de xullo non se pechan as portas dos gobernos civís e dos concellos facendo garda e asumindo diversas tarefas.
En Galicia, a sublevación militar iniciouse o día 20. En moitas cidades e vilas non houbo pasividade nin neutralidade. Durante varios días e varias noites, ata o pronunciamento do exército, constituíronse comités e agrupacións que se mobilizaron a favor da defensa da República. Procuraron armarse con pistolas e escopetas procedentes das requisas feitas nas armerías e nalgúns domicilios, organizando quendas de vixilancia nos gobernos civís e noutros puntos extratéxicos como Correos ou as emisoras locais. A CNT mostrouse especialmente activa.
Tras breves enfrontamentos coas forzas leais na Coruña, Vigo e Ferrol, os sublevados fixéronse co control, e actuaban de acordo cun programa moi simple: por un lado tendo un control absoluto do poder, a través de cambios inmediatos nas alcaldías; e por outro, por medio do terror, perseguindo os líderes, fusilando a uns e encarcerando a outros. Tratábase de consolidar pola forza unha transición que podía chegar a ser moi dificil, utilizando o terror como un instrumento de dominación política.
A Falanxe converteuse nun instrumento de dominación civil en Galicia.
Os vencedores tiveron que recrutar persoal para atender os diversos servicios públicos,
as mulleres entregáronse a unha afervoada acción social a favor dos exércitos, confeccionando roupa para os soldados, e mesmo como madriñas de guerra , alimentando a esperanza de oficiais e soldados con cartas afectuosas que lles daban pulos aos combatentes na loita.
Na zona rural a represión dependeu, en moitas ocasións, da actitude adoptada polos mandos da garda civil ou dos párrocos. Normalmente chegaba a garda civil esixindo o rendemento, e os alcaldes para evitar mortes acostumaban decidir a rendición, pero non por iso se impuxo a calma, grupos de comunistas, anarquistas e agrarios de esquerda, con algún galeguista, refuxiáronse nos montes dispostos a proseguir na defensa da República, pero foron escorrentados ou detidos polas forzas da Garda Civil, apoiados sempre por falanxistas. Algúns deles nunca foron collidos, foron os chamados fuxidos e os maquis.
Dende os cuarteis militares fixábanse os obxetivos para destruír, e as mans executoras eran os falanxistas, requetés, xapistas...
A represión non só foi física, senón que afectou tamén ós postos de traballo; sobre todo aos mestres sobre os que se exerceu unha implacable persecución.
Na fábrica de armas da Coruña e no Arsenal Militar de Ferrol, aceleráronse as producións de obuses e a construción de buques. Habilitáronse campos de concentración en moitos lugares de Galicia como Poio, Silleda…que estiveron cheos de prisioneiros republicanos dende 1937.
Galicia foi dirixida ó abastecemento do Exército durante a guerra; miles de mozos galegos participaron nos combates.
Moitos galegos que estaban na zona republicana ou que conseguiron escapar de Galicia, colaboraron eficazmente coa República.
Finalmente, o triunfo da sublevación militar contra a II República, ao cabo de tres longos anos de Guerra Civil, estableceu a ditadura do xeneral Franco.
Aínda que os vencedores deixaron escritas nas súas crónicas que Galicia se entregou, isto non é certo. Houbo resistencia, aínda que inútil pola superioridade do inimigo. Non houbo entrega senón derrota. A resistencia foi improvisada, pouco organizada, pero era a primeira vez na historia de Galicia na que unhas minorías politizadas asumían a defensa dun réxime político. Non faltaron efectivos dispostos a defender a República, só faltaron armas e persoas experimentadas neste tipo de conflitos.

Mestres na II República

A comezos do século XX, a ensinanza pública limitábase a ensinar as catro regras, a ler e escribir, e inculcar aos alumnos as ideas de disciplina, xerarquía e autoridade . Os estudos medios e superiores estaban reservados unicamente ás clases máis poderosas da sociedade.
A II República española que se proclamou o 14 de abril de 1931 simboliza a democracia e a modernidade, a liberdade, a educación e o progreso, a igualdade e os dereitos universais para todos os cidadáns. Para implantar un Estado democrático, necesitábase un pobo alfabetizado, e a Republica atopouse cunha España analfabeta, e desnutrida, pero ansiosa por aprender. Créase o concepto de escola unificada que garantía a gratuidade da ensinanza ata os dazaoito anos e de asistencia obrigatoria ata os doce para todos os nenos e nenas en igualdade de condicións, independentemente da súa condición social, relixiosa, e política.
Por iso, unha das reformas máis importantes que levou a cabo a II Republica foi a da ensinanza, creando unha escola pública, obrigatoria, laica, mixta e inspirada no ideal da solidaridad humana, onde a actividade práctica era o eixo da metodoloxía. Moitos dos seus ideais estaban contidos na Institución Libre da Ensinanza.
Proxectouse a creación de 27.000 escolas, nas que se colocarían aos mellores mestres, antes formados nuns cursos preparatorios impartidos por inspectores (que non só tiñan carácter fiscal) co que se melloraba a formación dos educadores. Ademais, a República elevou o Maxisterio a carreira universitaria, mellorando considerablemente os soldos dos mestres, quen pasaban moitos apuros económicos, de aí a célebre frase pasas máis fame cá un mestre de escola.
Mais antes de educar, a Republica tivo que alimentar e incluso vestir os alumnnos. Había cantinas e roupeiros escolares, e tiveron unha gran popularidade as colonias escolares, nas que os alumnos viaxaban ao mar, á montaña, salía de excursión, facían deporte, e sobre todo comían. Intentouse facer do alumno o protagonista do novo proxecto pedagóxico, creando unha ensinanza moito máis participativa e activa, por examplo, saíndo ao campo para experimentar as leccións das ciencias naturais, estimulando así, a curiosidade do alumno.
Os mellores esforzos en canto á innovación educativa e calidade da ensinanza comezan coas Misións Pedagóxicas da II República, o 70% dos homes eran analfabetos, e moito máis as mulleres. Os máis ilustres escitores, poetas, pedagogos… levaron ata o último punto de España (este tratábase dun país principalmente rural) camionetas cargadas de libros (auténticas bibliotecas ambulantes), proxeccións cinematográficas, teatro (destaca a famosa compañía de teatro A Barraca)… tíñase que levar a cultura ao pobo, xa que un pobo non pode ser libre se non ten cultura.
Outro principio da escola republicana era a neutralidad relixiosa, ideolóxica e filosófica, respectando a conciencia dos nenos, e a liberdade relixiosa dos profesores que ata entón tiñan a obriga de impartir clases de relixión. Prohíbeselles ás ordes relixiosas impartir ensinanzas.
Esta experiencia durou moi pouco, varios xenerais golpistas, con Franco á cabeza, apoiados pola Igrexa católica, e a dereira máis reaccionaria, encargáronse de acabar con esta aventura pedagóxica, subvencionando xenerosamente a escola privada, erradicado todos os aspectos progresistas da escola republicana, degradando novamente os estudos de Maxisterio, e retraendo economicamente aos mestres á época anterior á República.
Moitos mestres e mestras foron asasinados , acusados de ateos, de corruptores de mentes, de extranxerizantes, rompendo coa orde tradicional española.
Non en van se coñece a II República como a República dos mestres, fabulosamente ilustrada na película A Lingua das volvoretas, baseada nun dos relatos do libro ¿Que me queres amor? de Manuel Rivas, que narra a vida escolar na Galicia de 1936, cun mestre de ideas liberais e republicanas, que vai ser vítima da sublevación fascista.

Concepción Arenal

Mi vida ¿a quién importa?

¿Quién soy?

Una hoja caída

que un día barrerá

el huracán (...)

Concepción Arenal naceu en Ferrol no ano 1820. A súa nenez transcorreu na Coruña. O seu pai, foi un militar que estivo moitas veces na cárcere pola súa ideoloxía liberal e por estar en contra do réxime monárquico absolutista do rei Fernando VII. A consecuencia das súas estancias en prisión enferma e morre, quedando Concepción Arenal orfa aos 8 anos. O recordo do seu pai será unha guía para a súa comprensión da dor humana. Nese mesmo ano marcha coa súa nai a Cantabria, e anos máis tarde, no 1834, marchan a Madrid, onde estuda nun colexio para señoritas. En 1842 entra por primeira vez na Universidade. Foi a primeira muller en estudar nas aulas da Universidade Complutense de Madrid. Para poder ingresar ( e para poder participar nas tertulias políticas e literarias, defendendo en máis dunha ocasión os dereitos das mulleres) tivo que vestirse de home.
Casa co avogado Fernando García Carrasco, home capaz de entender e aceptar a actitude combativa de Concepción ante as inxusticias da súa época. O matrimonio, gáñase a vida escribindo para o xornal La Iberia, onde Fernando chega a ser editorialista e redactor. En xaneiro de 1857 Fernando García morre,e Concepción Arenal decide trasladarse a Asturias e posteriormente a Portes (Cantabria) onde funda en 1859 o grupo feminino de Conferencias de San Vicente de Paúl para axudar aos pobres.
En 1868, aceptou o cargo de inspectora de Casas de Corrección de Mulleres, cargo que ocupou ata 1873. Tres anos máis tarde, comenzou a colaborar coa revista La Voz de la Caridad, de Madrid, para a cal escribeu durante catorce anos sobre as miserias do mundo que a rodeaba
Como xornalista reivindicou situacións marxinais, un dos aspectos máis progresistas foi a consideración da muller como ser humano marxinado.
Publicou libros de poesía e ensaio: Cartas a los delincuentes (1865), Oda a la esclavitud (1866),, El reo, el pueblo y el verdugo o La ejecución de la pena de muerte (1867)
Activista convencida das súas ideas, sustentadas nos seus artigos e libros: coñeceu o horror das cárceres, o maltrato e miseria dos hospicios e manicomios. Na guerra civil carlista acompañou ás tropas cristiás para atender os feridos de ambos bandos, e dirixiu o hospital de campaña que se montou para atender os moribundos e feridos.
Foi nomeada visitadora de prisións e inspectora de casas de corrección de mulleres,
secretaria xeral da Cruz Vermella, membro da Xunta Directiva do Ateneo de Señoras.
A comezos dos anos noventa cambia a súa residencia para Vigo, onde falece.

Concepción deixounos varias frases délebres que reflicten moi ben o seu pensamento.

"Non é tan culpable o que descoñece un deber como o que o acepta e o pisa."

"O home que se levanta é ainda máis grande có que non caeu."

"As forzas que se asocian para o ben non se suman, multiplícanse."

Miguel Solís

Miguel Solís Cuetos (San Fernando,Cádiz 1816 - Carral, A Coruña 1846), militar que en 1845 foi destinado á Coruña como primeiro comandante, onde frecuentou os círculos próximos a Doña Juana de Vega, uníndose á conspiración dos liberais.
O presidente do Goberno Central, o xeneral Narváez, instaurou unha ditadura que provocou enfrontamentos populares. O 2 de abril de 1846 levantouse en Lugo o batallón mandado polo coronel Miguel Solís, sumandose nos días seguintes tropas de Santiago, Vigo e Pontevedra. O 15 de abril contituíuse en Compostela a Xunta Superior do Reino de Galicia, que reclamou as liberdades e dereitos que Narváez abolira e un trato máis xusto para Galicia. O xeneral Narváez enviou tropas para recuperar o territorio.
Solís nomeado capitán xeral, ao mando de todos os exercitos sublevados, foi derrotado o 23 de abril na batalla de Cacheiras polas tropas do goberno central de Madrid, que foran enviadas polo xeneral Narváez para recuperar o territorio. Refuxase en Santiago de Compostela, pero acaba entregándose ás tropas lealistas. Foi xuzgado en Carral, onde morreu fusilado o 26 de abril con once dos seus oficiais (os Mártires de Carral) . O 27 de abril rendíanse os sublevados de Lugo e poñíase fin á sublevación
O levantamento de Miguel Solís en Lugo non tiña un carácter rexionalista, pero os líderes provincialistas que se sumaron, como Faraldo e Rodríguez Terrazo, incorporáronllo. O levantamento provocou o fusilamento de 12 oficiais (os Mártires de Carral) e o exilio dos dirixentes civís do mesmo. As Cortes concedéronlles a "Cruz de valor e constancia" e decretaron a erección dun monumento, que non se levou a cabo ata o ano 1904, por iniciativa da Liga Galega da Coruña.
A groria deste home quedou para sempre nas páxinas da historia galega, que respetou a memoria deste andaluz que morreu en terra galega para defender os ideais de liberdade e dunha Galicia digna e libre.
So foron 24 días de ilusión e progresismo contra o Goberno de Narváez, pero constitúeuse a primeira xeración galeguista, formada por persoas que confiaban en que se Solís obtiña éxito sería posible mellorar a situación de Galiza cun xeito distinto de facer política, sen ser unha "colonia da Corte” .O ideario galeguista prendeu axiña na intelectualidade, dando lugar o Rexurdimento.

Sabino Arana Goiri

Sabino Arana Goiri (1865-1903), político, escritor e ideólogo ao que se lle considera o pai do nacionalismo vasco.
Ao morrer a súa nai interrompe os seus estudos de Dereiro na Universidade de Barcelona, e adícase á investigación histórica e filolóxica, obsesionado pola identidade do pobo vasco.
Proporcionou os primeiros alicerces teóricos ao nacionalismo vasco, unindo a tese da independencia para Euskal Herria cunha ríxida relixiosidade e unha posición aburguesada fronte ás problemáticas sociais. Dotou o seu movemento dun tinte tradicionalista (reclamación dos fueros como constitución propia do país) e dun confesionalismo católico que case toca o integrismo.
Fundou o Eusko Alderdi Jeltzalea-Partido Nacionalista Vasco (EAJ-PNV), partido que dirixiu, e polo que chegou a ser Diputado provincial de Vizcaia. A ideoloxía deste partido baseábase inicialmente no antiespañolismo, e na recuperción das formas de vida tradicionais dos vascos, e no plantexamento da creación dun Estado vasco independente formado polas tres provincias vascas españolas, Navarra e o País Vasco francés. A el tamén se lle deben distintos símbolos, como a ikurriña, actual bandeira do País Vasco.
Participou en diversas publicacións periódicas e escribiu traballos de revalorización da cultura autóctona, sobre todo lingüísticos
A súa ideoloxía , racista e reaccionaria, non desentoaba no contexto europeo de fin de século, no que proliferaban os nacionalismos xenófobos. Na actualidade o seu pensamento continúa sendo pólemico xa que é moi criticado polos sus detractores , que denuncian un suposto fundamento racista e xenófobo; e xustificado polos seus seguidores , que din que as críticas veñen sobre todo do nacionalismo español, sen ter en conta o contexto histórico da época

Manuel Murguía

Manuel Murguía (1833-1923), casado con Rosalía de Castro, a quen o unía a mentalidade liberal, é sen debida, unha das figuras históricas maís importantes da Galicia contemporánea. Fundador da historiografia galega do século XIX, e primeiro ideólogo do galeguismo. Novelista romántico na súa primeira xuventude, poeta, crítico de literatura e arte, periodista por necesidade ou por vocación segundo o caso, infatigable organizador de actividades e promotor de instititucións culturais galegas, arquiveiro e investigador sempre que llo permitiron, traballou en todos os campos do saber que considerou necesario para o renacer da galeguidade (filoloxía, lexicografia, gramática, prehistoria, folklore, antropoloxía..).
De tendencia rexionalista, a súa obra foi un precedente do nacionalismo posterior. Pertenceu ó grupo de historiadores románticos galegos que pretendían demostrar a existencia dunha nación galega con personalidade propia. Defendeu unha concepción diferencialista da nacionalidade galega para o que se baseou no específico da raza e na lingua de Galicia partindo da súa historia. Defendeu o mito celta como fundador da comunidade galega, e partiu deste para lexitimar os dereitos de Galicia, desenvolver unha cultura propia e aspirar a unha autonomía política.
Crea en 1890 a Asociación Rexionalista Galega, primeira organización política exclusivamente galega, e en 1897 a Liga Galega. En 1906 funda e preside ata a súa morte a Real Academia Galega. Estas institucións son claves para entender o florecente rexurdir da cultura galega e o nacemento e desenvolvemento do nacionalismo galego do primeiro tercio do século XX.

O bandoleirismo na comarca das Pontes

A situación social e económica que atravesa Galicia ao longo do século XIX favoreceu, como noutras rexións de España, o fenómeno do bandoleirismo.

A guerra da Independencia foi o seu caldo de cultivo. As dificultades da posguerra, a crise política case permanente, a inseguridade creada polas partidas realistas, o estancamento das estructuras productivas, a gravosa fiscalidade -os temidos "trabucos"-, e as crises de subsistencia provocan un aumento da marxinalidade nos sectores rurais máis desfavorecidos, de onde proceden a maioría dos membros que integran as gavelas, que devastan con periódica regularidade tanto as facendas dos máis pudentes como as casas dos labregos.

"En los años 10 y 11 [numerosas gavelas] espantaron no pequeña parte de la población con sus atrocidades, violentos robos, crueles y sacrílegas muertes dadas con los trabucos y carabinas de que solían armarse a personas de ambos sexos y estados. Esta inhumana milicia era compuesta de crecido número de individuos, hombres y mujeres, unos ejecutores, otros receptadores y alcahuetes, capitaneados de los más valerosos y atroces, cuyos motes adquiridos por sus hazañas por sí solos causas espanto: el Tigre, el Fiero, el Fibillas, el Pirillas, el Demo vivo, y así otros..." (Saurín de la Iglesia, Rosa Mª, Apuntes y documentos para una Hª de Galicia en el siglo XIX, A Coruña, 1977).

Era éste un bandoleirismo moi afastado do modelo clásico andaluz, onde o bandido é unha figura heróica, xenerosa e admirada pola comunidade; bandoleirismo que garda similitudes co que Hobsbawm denomina "bandoleirismo social". O galego é un bandoleirismo case inominado, que apenas deixa lembranza de nomes na memoria popular, a excepción dos citados e doutros poucos, como o Sopiñas, Manuel Balseiro -que menciona Baroja en La casa del crimen- ou Mamede Casanova, o derradeiro bandoleiro galego, que Valle-Inclán retratou con simpatía. A violencia xusticieira do bandoleirismo convírtese en gratuita e brutal no caso galego; é frecuente a ritualización da matanza do porco ou as torturas sexuais. O bandoleiro e, polo tanto, unha figura odiada e os seus latrocinios espertan a solidaridade dunha comunidade que condena os delictos que atentan contra a propiedade. Aínda que os obxectivos son variados, abundan os roubos ás rectorais. Isto explica o aspecto de casas fortes que presentan, con grosos muros e troneiras, e tamén que o arcebispo de Santiago solicite ao Gobernador da Coruña permiso para que os párrocos podan utilizar armas de fogo.

As gavelas contaban con redes de confidentes que lles informaban dos obxectivos máis atractivos. E ademáis, receptadores e alcaiotes, moitos deles mulleres, encargaríanse de vender o botín nas feiras e mercados.

A actividade bandoleira é intensa na primeira metade de século. A partir da segunda metade diminúe considerablemente debido á estabilidade política, á unha maior eficacia na represión da criminalidade -creación da Garda Civil- e ao conxunto de reformas administrativas emprendidas polos gobernos liberais.

Na comarca do Eume son alomenos tres as gavelas das que se teñen noticia. Unha delas, con centro en Pontedeume, estendía as súas accións por Xubia, Moeche, As Pontes, Caaveiro... Estaba dirixido por Luis Prieto, morto en 1826 nun encontro con voluntarios realistas, pasando logo a estar capitaneada por un desertor do Exército, Gregorio Fernández, que morreu na aplicación da lei de fugas. Outra gavela operaba tamén nas proximidades de Pontedeume, onde se adicou a asaltar, entre 1820 e 1824 as rectorais de Espiñaredo, Cabalar, A Capela e a igrexa de Goente. A terceira tiña como centro As Pontes. Entre os seus membros, que foron na súa maioría encarcerados, figuraban: Antonio San Esteban, alias "Moreno", José Palma, Luis Antonio Ferro e o seu fillo Manuel, Vicente Ferreiro e Pedro Castelo Toxeiro. Cometían os seus delictos no Freixo, onde asaltaron a casa do crego Juan de Roca y Pardiñas (1824), e Monfero, onde roubaron a un comerciante maragato.

Entre as aportacións máis recentes da nosa literatura atópanse as novelas Pepa a Loba, de Carlos G. Reigosa, semblanza da máis coñecida e lexendaria bandoleira galega, e Morning Star, de Xosé Miranda.

(Información obtida a partir do libro de Beatriz López Morán, El bandolerismo gallego en la primera mitad del siglo XIX, e do artigo Bandoleiros na comarca do Eume, de Carmen Otero e Manuel Domínguez).

Los "Caballeros de la Luz nº 61": un taller masónico nas Pontes

A Masonería tivo en Galicia un temprano desenvolvemento. Dúas das primeiras loxias que apareceron en España despois da guerra da Independencia (a "Logia Constitucional de la Reunión Española" e "Los Amigos del Orden") tiveron a súa sede na Coruña, feito que non foi alleo á puxanza que na cidade adquiriu a burguesía e á aparición dun pensamento político liberal.

Un interesante testemuño da presenza da Masonería na nosa Comarca é unha "plancha" ou documento que da conta da existencia, a fins do século XIX, dun taller masónico -ou mellor, "triángulo", dado o escaso número dos seus membros- en As Pontes. Velaquí o texto:

"A.L.G.D.G.A.D.U.

La respetable logia simbólica Caballeros de la Luz nº 61, al ilustre y poderoso hermano Isidro Villarino. Paz. Tolerancia. Verdad.

Ilustre y poderoso hermano: tengo el gusto de remitiros adjunto el cuadro lógico de los obreros de este taller; así como una nota de los hermanos que cotizan en esta logia, pero que no figuran como miembros activos de la misma, efecto de la distancia a que tienen su domicilio.

Excuso decirle la alegría que experimentamos todos los obreros de este taller al saber la elección del hermano Demófilo para Gran Maestre.

Los católicos inventaron que su Espíritu Santo inspira a los prelados en sus concilios para el nombramiento de Papa o Papisa; nosotros creemos que el espíritu del gran apóstol Chíes os ha inspirado para que eligiéseis a su hermano querido.

Mucho esperamos de las virtudes y grandes conocimientos de Demófilo y no dudamos que el Gran Arquitecto del Universo le librará de las acechanzas de los secuaces de Loyola.

Recibid querido hermano el abrazo fraternal de los obreros de este taller y la consideración y respeto de vuestro hermano.

Víctor Manuel Sueiro

Valles de los Puentes de García Rodríguez. Diciembre 28 de 1893 (era vulgar)"

Mencionamos a continuación o cadro lóxico deste taller:

Fernández, Manuel. Segundo Vixiante e Secretario

Somoza, José. Primeiro Vixiante e Orador

Sueiro Mallo, Víctor Manuel. Venerable Mestre

Venerable Mestre Vilaboy, José. Garda Templo

(Información recollida da obra de Alberto Valín Fernández Galicia y la Masonería en el siglo XIX, Ediciós do Castro, Sada, 1990)

España invertebrada

Ortega e Gasset, no seu ensaio de 1921 España invertebrada, pretende correxir o pensamento político dominante durante a Restauración Borbónica (época na que comezaban a brotar os movamentos nacionalistas), e que atribuía a Cataluña e Biscaia o mal radical do nacionalismo. Para a maior parte da xente tratábanse de movementos artificiosos que, extraídos da nada, sen causas e motivos profundos, comezaran de súpeto, sen ser unidades distintas aos do resto de España.. Para Ortega e Gasset a culpa non é dos cataláns nin dos vascos, senón do poder central que é o primeiro en mostrarse particularista. Non basta cun pasado común, España vaise desfacendo pouco a pouco. O poder público pretende que os españois existamos como unidade para poder existir como tal, sen ter en conta as particularidades propias das diferentes rexións.

Caciquismo en Galicia

Durante a restauración borbónica o sistema caciquil en Galicia estivo moi arraigado debido a que a maioría da poboación se atopaba no rural, o atraso económico, a dispersión da poboación, a debilidade do Estado, a quenda pacífica e o fraude electoral. Este peculiar sistema estaba baseado no intercambio de favores políticos e económicos e estaba relacionado cun pequeño número de poderosas familias asociadas ao partido Conservador ou ao Liberal. Estas familias, unidas por vínculos de sanque ou de intereses arredor dunha personalidade pública, exercen e controlan o poder político nunha deteerminada zona.
O proceso de formación destas familias caciquís é moi semellante en todas elas. Unha persoa de clase media-baixa (ou de boa posición social e económica) intenta buscar relacións locais. A continuación, intentan conseguir que un membro da súa familia trienfe un Madrid coma avogado ou nalgún Ministerio. O seu éxito permitiralle ir entrando pouco a pouco na político ata que logre ser incluído no selecto e restrinxivo círculo de deputados e presentarse coma un candidato por un dos partidos da quenda. A súa familia en Galicia garántelle os votos debido ao intercambio de votos por favores (cargos, concesións públicas…) o que converte ao xefe de familia no cacique da zona. Ao seu carón vaise tecendo unha ampla rede de parentescos. Destacan catro grandes familias, dous do Partido Conservador ( Bugallal e González Besada) e dous do partido Liberal (Montero Ríos e Gasset).

O republicanismo en Galicia durante a Restauración borbónica

Debido ao desenvolvemento do rexionalismo galego e a coincidencia na defensa da autonomía política para Galicia, algúns respublicanos, sobre todo federais,buscaron unha certa aproximación a partires da década de 1880. Así, Aureliano Pereira, fundou a Asociación Rexionalista lucense. En 1813 republicanos e rexionalistas, participaron xuntos na protesta contra o Goberno polo intento de suprimir a Capitanaría da Coruña e crearon Xunta de Defensa de Galicia e, debido ao apoio popular, conseguiron evitar a súa eliminación.
Sen embargo, as súas diferenzas ideolóxicas fixeron moi dificil calquer tipo de unión.
O fracaso elctoral e a imposibilidade de intervir nas accións de goberno,fixeron que moitos republicanos galego se incorporaran ao partido de Sagasta.
A pesares de que na meirande parte das cidades galegas consideraban aos republicanos coma unha minoría mas avida, na Coruña conseguiron manterse unidos en torno ao Casino Republicano e á Unión Republicana local, contando con figuras tan importantes cma Perez Costales, Moreno Barcia ou Casares Paz. Durante algún tempo, dominaron por ampla maioría o Concello, aínda que o alcalde era monárquico (nomeado polo Goberno). Aínda así, a súa capacidade para alterar as bases do sistema parecía estancada.

Xenerais da comarca do Ulla

A comenzos do ano 1809 os veciños de Cotobade protagonizan, xunto cos de Caldevergazo (antiguo nome do concello de A Lama), Ponte Caldelas e otros dos contornos de Pontevedra, una páxina inolvidable na guerra da independencia contra os franceses.Constituíron postos de vixilancia chamados alarmas e acosaban ás tropas inimigas con todo tipo de armas das que poideran botar man entre as que estaban os famosos "canóns de pau" (troncos de roble baleirados e reforzados con argolas de ferro, e que resistia ata doce canonazos). O enfrontamento cos franceses mantívose de varias maneiras: atacando o 19 de febreiro, e obrigando a renderse as guarnicións gavachas de Borela, San Xurxo de Sacos e Tenorio, dificultando así os seus movementos; atacando o día 20 ás tropas francesas na cidade de Pontevedra, que querían desquitarse da acción do día anterior e obrigando aos franceses a baterse en retirada; rexeitandoos no seu intento de ocupar Cotobade e Ponte Caldelas; e participando na batalla de Ponte Sampaio o 7 de xuño, contribuíndo á derrota das forzas do Xeneral Ney.
Os xenerais do Ulla, son unha das máis orixinais manifestacións do folclore galego no Entoido, que a grandes rasgos vén sendo un enfrontamento verbal, con dose de crítica social e ironía de dous exércitos diferentes, un invasor e outro defensor. Entre as xentes de idade existe a crenza de que se trata dunha reminiscencia da loita contra os franceses na Guerra de Independecia aínda que tamén algúns pensan que pode ter que ver coas guerras carlistas.

O republicanismo en Galicia durante o Sexenio Democrático

A partir de 1868 os republicanos galegos inicianse como grupo organizado. José Maria Beranger pronunciase en Ferrol a favor do cambio de sistema, secundado noutras cidades galegas, e constituíronse Xuntas de Goberno, creandose nalgunhas delas milicias civis armadas (Voluntarios da Liberdade).
En outubro de 1868 créase en Madrid o Partido Democrático Republicano Federal. En Galicia os republicanos crearon Comités locais do Partido Federal, destacando como lider Federico Tapia.
Nas primeiras eleccións tras a revolución, os republicanos non triunfaron. A Constitución de 1869 foi democrática, pero con monarquía como forma de goberno para España. Os republicanos galegos opóñense e realizan actos para forzar un cambio no sistema,asinando diferentes pactos; o 18 de xullo asinouse na Coruña o Pacto galaico-asturiano, e o 30 de xullo o pacto federal nacional.
A partir de outubro de 1869, tiveron lugar numerosas insurreccións contra a Monarquía.
Os dirixentes federais de Madrid condenan o levantamento de outubro de 1872 en Ferrol, isto non gusta aos federais galegos e crean o Partido Republicano Federal de Galicia e a súa independencia dos organismos centrais de Madrid.
Tras a renuncia de Amadeo I ao trono, as Cortes proclaman a República o 11 de febreiro de 1873. Nalgúns concellos baixo a autoridade do Alcalde créase o corpo de Voluntarios da República.
Os federais obteñen un rotundo éxito electoral nas eleccións a Cortes celebradas en maio. En xuño as novas cortes proclaman a Répública, e os galegos logran algunha vella aspiración: o primeiro tramo en funcionamento do ferrocarril galego, a lei de redención de foros, reformas tributarias, defensa da autonomía cantonal..
As divisións internas, os problemas sociais e cantonais, a oposición de carlistas e os monárquicos debilitaron a Republica ata a súa desaparición.

Jorgito el Inglés

George Borrow, aventureiro e prosista inglés , coñecido familiarmente en España, como Don Jorgito el Inglés, naceu en East Dereham (Norfolk), o 5 de Xullo de 1803. Levou unha infancia vagabunda, acompañando o reximento no que servía o seu pai, un militar do exercito británico, mesturándose con bohemios que naquela época había nos condados de Inglaterra.
Comenzou os estudos en Dereham, e en 1813 foi xunto co seu irmán Jonh ao High Scholl de Edimburgo, de ahí pasou a Norwich, e en 1815 entrou na Academia protestante de Clonmel (Irlanda).
Despois de traballar nun bufete de avogado, e de escribir traducións por conta dun editor, abandona Londres e percorre boa parte de Inglaterra, relacionándose con xitanos.
Dende 1832, foi axente da British and Foreign Bible Society, intimamente unida á Igrexa Evanxélica, e en particular á Anglicana, A Sociedade propuxérase abrir unha tenda de Biblias en Madrid, e envia a Borrow para que supervise a sua tradución, impresión, edición e posterior distribución, chegando á capital desde Portugal por Badajoz, en plena guerra carlista.
O seu cometido era repartir biblias, pero o seu afán, era a nobre aventura, de aí que
o aventureiro e bohemio axente e a virtuosa e devota sociedade que o financiaba acabaran mal. Tampouco se libra de ir ao cárcere en Madrid e Sevilla por distribuir a Biblia sen permisos
Dominaba o redor de vinte idiomas, mais hai evidencia de que chegou a falar, escribir ou traducir ao redor duns cen.
Aparte das súas tradución, entre as que podemos salientar o do Testamento de San Lucas traducido ao caló e ao vasco,deixou outras obras, entre as que destacan:
The Bible in Spain (1842), unha estraña mestura de xitanos, xudaismo e aventuras misioneiras. Esforzouse por retratarse como un patriótico británico e un bravo protestante que cumpría a perigosa misión de propagar a fe nun violento país. Narra como ao chegar a fronteira hispano-lusa entre Elvas e Badajoz, decide facer noite nunha pousada onde se atopa cun grupo de xitanos, que se quedan sorprendidos ao oir ao gachó falar perfectamente o romaní. Explícalles os seus propósitos e o que parecía ser o xefe, un tratante de animais chamado Antonio (Pepindoiro), ofrecelle a súa compaña para un bo treito do camiño cara Madrid, xa que a viaxe é arriscada por ser tempos de guerra e de bandidos. Durante o traxecto ocorren unha serie de peripecias, coa detención de Antonio e a convivencia de Borrow coa familia do xitano durante un tempo.
Los Zincalí (1841), é un relato da súa estadía entre os xitanos.
Estas dúas obras teñen un gran valor literario e histórico, xa que ofrecen un interesante punto de vista e unha descrición da España desa época.
Morreu repentinamente en 1881 cando xa se atopaba en Inglaterra.

Batalla de Elviña

O pasado 16 de xaneiro cumpríronse 200 anos da batalla de Elviña, un de tantos capítulos da loita contra o Imperio Napoleónico francés na Guerra da Independencia española. Tropas inglesas prestaron a súa axuda e loitaron a carón das españolas contra os invasores galos.
O exercito inglés, mandado polo xeneral escocés Sir John Moore, e presionado polo exercito francés o mando do mariscal Soult, comenza unha retirada dende terras leonesas en dirección norte, que os leva a cruzar toda Galicia coa intención de embarcar na Coruña.
O obxetivo inglés era protexer o porto coruñés para permitir o embarque das tropas, mentras que os franceses intentaban chegar a costa para evitar o acceso as naves e incluso afundilas.
A última liña de defensa constitúese en Elviña, nas inmediacións da Coruña nas que se achaban fondeados os barcos da Royal Navy, dispostos para evacuar.
O 16 de xaneiro de 1809 prodúcese o encontro entre o minguado exercito inglés, situado nos montes próximos o río Maro e o francés, atopado en Peñasquedo. O xeneral Moore, collendo o mellor que quedaba das tropas británicas, propúxose a protexer a evacuación enfrentándose aos franceses e conseguiu evitar a destrución total, dándolle tempo a embarcar nos navios ancorados no porto. O propio Moore foi ferido de morte na batalla por un proxectil de canón, pero coa satisfacción de ver o seu exército a salvo.

O primeiro atentado político

Afogada polas tropas da Santa Alianza a curta experiencia liberal do Trienio, Fernando VII designará como Capitán Xeral da levantisca provincia de Galicia a Nazario Eguía, sobriño de Francisco Eguía, o que fora artífice do pronunciamento absolutista de 1814. Este Eguía exerceu o cargo de 1824 a 1832 de forma case ininterrumpida e destacou pola súa entrega desinteresada á causa do absolutismo. O seu mandato coincidiu co doutro furibundo absolutista ao fronte da mitra compostelana, o arzobispo Rafael de Vélez, autor, entre outras obras, do "Preservativo contra la irreligión" e a "Apología del Trono y el Altar". Del deixou escrito o noso historiador Benito Vicetto:

"Considerando Eguía á Coruña como foco da Galicia liberal, propúxose acabar oficialmente con esa cidade. Descargando sobre ela a súa man férrea, trasladou a Compostela a Capitanía Xeral, a Audiencia e demáis autoridades da provincia. Centro xa Compostela da Galicia teocrática, sendo capitán xeral do antigo Reino, agora viña a ser como a corte do partido clerical galaico, e o seu arzobispo o tsar (...) Presentíase xa no horizonte político o advenimiento de Calomarde, e que a súa sombría figura ía a cubrir con as súas negras e sanguentas ás as liberdades públicas, non respirando ninguén senón o calor das fogueiras inquisitoriais".

A política represiva de Eguía atopou resposta o 23 de outubro de 1829. Ese día o Capitán Xeral recibiu unha misiva coa seguinte indicación: "reservadísimo, plan de una conspiración de liberales cerca del general Eguía, del que sólo debe enterarse él". A rotura do sobre provocou o encendido do fulminante e o estoupido lle provocou a perda dunha man e parte doutra.

As sospeitas recaeron nun farmaceútico de Ribadavia, Jose María Chao Rodríguez, pai do historiador e ministro de Fomento Xosé María Chao, que foi detido e desterrado. Pero nunca se poido demostrar a súa participación. De resultas do atentado, o rei Fernando VII lle concedeu a Eguía o privilexio de firmar con estampiña.

Calomarde

Francisco Tadeo Calomarde de Retascón y Arriá naceu en Villel o 10 de febreiro de 1773 no seo dunha familia de humildes labradores, quen lle ofreceu a oportunidade de recibir unha educación superior á súa clase social. Con 15 anos comezou os seus estudos de Filosofía e Leis na Universidade de Zaragoza. Rematada a carreira, comezou a escribir discursos e informes que presentou ante as Reais Sociedades Económicas de Amigos do País para promover a agricultura e a economía no contexto ilustrado español.
Máis tarde, transladouse a Madrid, onde obtivo unha carta de recomendación dun amigo seu para Antonio Beltrán, valido de Carlos IV. Hospedouse na súa casa e fíxolle as beiras á súa filla, Juana Beltrán, o que favoreceu a súa entrada na Corte. Antonio Beltrán conseguiulle ao seu futuro xenro, unha praza de oficial na secretaría de Gracia e Xustiza de Indias. Mais cando Calomarde toma posesión do cargo, pon en entredito a boda, feito que enoxou a Antonio Beltrán. Este, queixouse a Godoy, quen lle deu a escoller entre a cárcere ou o altar, polo que en 1808 casou con Juana Beltrán. Co estalido do motín de Aranxuez, Calomarde rompeu o seu matrimonio con Juana.
Durante a Guerra de Independencia, permaneceu en España, opúxose á ocupación francesa e defendeu a tradicional e conservadora forma absolutista do poder. Tamén mostrou a súa oposición ás Cortes de Cádiz. Trala volta de Fernando VII ocupou diversos postos de importancia: Foi nomeados fiscal do Tribunal Especial de Ordes, oficial maior da Secretaría de Estado e Despacho Universal de Indias, o rei recompensouno coa subsecretaría de Graza e Xustiza...
Nembargantes, co Trienio Liberal (1820-1823) e co xuramento á Constitución por parte do rei Fernando, Calomarde (obxecto de odio para os liberais) permaneceu en Pamplona. Volvendo dous anos mais tarde a Madrid. Coa chegada dos Cen Mil Fillos de San Luis, nomeouse unha Rexencia e Calomarde foi o seu secretario. Co retorno do rei, convertiuse na man dereita do monarca, tendo unha gran influencia nel. Por aquel entonces, había dous partidos que disputaban o favor do rei; un era o moderado realista ( Francisco Cea Bermúdez estaba á cabeza) e outro era o ultra-realista (á cabeza do cal estaba o propio Calomarde). A política educativa de Calomarde ( Plan Xeral de Estudos do Reino) levouno a modificar de forma radical as ensinanzas universitarias, suprimindo gran parte dos estudos científicos a favor do Dereito e da Teoloxía. Chegou incluso a crear escolas de tauromaquia e a realizar reformas na educación primaria.
Durante o conflito sucesorio entre o infante Carlos (irmán de Fernando VII) e Isabel (filla do rei), apoiou ao primeiro por ser partidario de defender a Lei Sálica. Conspirou activamente e, cando o rei caeu gravemente enfermo tras derrocar a Lei Sálica (A Pragmática), conseguiu que este firmara un Decreto para volvela poñer en vigor. Por isto, a infanta Luisa Carlota lle deu unha labazada diante de toda a Corte, o que motivou que dixera a famosa frase: “Manos blancas no ofenden”.
Cando o rei se recuperou, puxo de novo en vigor a Pragmática e Calomarde foi desterrado a Teruel. Tras a orde da súa detención, huíu a Roma e mais tarde, instalouse en Toulouse (Francia) onde axudou a numerosos exiliados españois de todas as ideoloxías políticas. Morreu nesta cidade o 19 de xullo de 1842.

As Sociedades Patrióticas

Trala revolución de Riego,que daría lugar ao Trienio Liberal (1820-1823), os liberais acostumaban reunirse para comunicarse as novas, ler os xornais, propoñer ideas, solucións... Xurdiron así, as Sociedades Patrióticas por toda España. Tratábanse dunha especie de clubes cuxa función era a de difundir o liberalismo ao pobo nos locais onde celebraban os seus encontros. Se non chegaron a significar o que os clubes xacobinos supuxeron en Francia, si que son moi importantes para entender a política do Trienio. As Sociedades Patrióticas tiñan coma lugares de reunión dende os cafés públicos, ata as casas particulares, pasando polos teatros e os conventos desamortizados. Unha das máis famosas foi a que tiña por sé o café La Fontana de Oro en Madrid e que deu título a unha coñecida novela de Benito Pérez Galdós. Proliferaron tamén estas sociedades no sur de España e, especialmente, en Cádiz, Sevilla, San Fernándo, Granada... Señálase que chegou a haber 270 fundadas en 164 vilas e cidades de toda España. As Sociedades Patrióticas reflectiron unha notable diversidade ideolóxica, nun momento no que reinaba no país a confusión e a volubilidade das diferentes actitudes políticas. Tamén mostraron unha gran diversidade no plano rexional e local, seguindo as modalidades particulares de cada zona.
Aínda que continuou habendo Sociedades Patrióticas durante todo o século XIX, tiveron o seu maior apoxeo no Trienio Liberal (1820-1823).