Outono ártabro

Ardóbriga, a asociación cultural para a protección do patrimonio de Pontedeume e Miño está a organizar as súas primeiras xornadas.

A primeira tivo lugar o pasado venres 4 no centro municipal de maiores, onde a arqueóloga Matilde González Méndez impartiu a charla: Os castros: pegadas do pasado, oportunidades de futuro.

O programa Outono Ártabro supón a continuación dunha serie de actividades de comunicación coa sociedade iniciada con artigos de presentación da asociación publicados en diferentes medios do eido comarcal. Teñen como fío conductor a divulgación de experiencias de posta en valor de bens do patrimonio arqueolóxico levadas a cabo con éxito e rendibilidade en diferentes lugares de Galicia. Os poñentes comunicadores destas experiencias son profesionais de prestixio na arqueoloxía que traballaron tanto nos xacementos como na creación de centros de interpretación dos mesmos. O que pretendemos en definitiva é fomentar ante a sociedade o interés pola conservación do patrimonio arqueolóxico a través da percepción do potencial cultural e económico que representa.

Ademáis, na súa curta andaina, a asociacón Ardóbriga leva feita unha, polo momento, invisible labor de recopilación da microtoponimia da parroquia eumesa de Boebre, esa parte do patrimonio que por ser inmaterial non é menos importante e si máis necesitada de protección.

Xornadas Mouras

A Plataforma en Defensa do Patrimonio das Pontes organiza para este sábado 24 de outubro, no C.P.I. "Monte Caxado", unhas xornadas etnográficas centradas no universo imaxinario dos mouros e onde se analizarán, entre outros temas, a mouramia en Galicia, o proxecto museístico do C.P.I "Monte Caxado" ou os inicios da investigación arqueolóxica na comarca das Pontes.

"As Xornadas Mouras queren ser unha fiestra aberta á actualidade do noso patrimonio cultural. Un punto de encontro entre todas as persoas que dun xeito ou outro senten o patrimonio como algo propio, como algo noso. Unha oportunidade para descubrir o noso territorio: as estruturas, os espazos, os documentos, as tradicións... Tamén para coñecer proxectos senlleiros de recuperación e posta en valor.

En definitiva, unha xornada para coñecernos e compartir ideas, proxectos e iniciativas que poden axudar a pór en valor o legado dos nosos devanceiros."

Presentación do 2º número da revista Hume

O xoves 24 de setembro ás 20.00 horas presentarase na biblioteca municipal de As Pontes o segundo número da revista da asocioación de estudos históricos locais Hume. Esta nova entrega recolle o traballo realizado durante todo este ano polos membros da asociación. Nela poderemos atopar artigos relacionados coa historia do deporte pontés, coa ponte dos ferros ou unha recollida de cultura popular do noso concello (na que se inclúen varias entrevistas a persoas cunha gran experiencia persoal, diversos refráns e adiviñas), entre outros.

Estades todos invitados.

Oliver Law

Chamábanlles os “Lincolns”, polo batallón “Abraham Lincoln”, os Washingtons, polo “George Washington”. Eran os norteamericanos que formaban parte dos Voluntarios Internacionais da Liberdade reclutados por todo o mundo para loitar na defensa da República: polacos, checos, alemáns, italianos, ingleses, franceses,... e que interviron ao lado do exército da República nas batallas de Jarama, Brunete, Teruel e na derrota final do Ebro.

Deles decía Herbert Matthews, o periodista do New York Times que cubriu a guerra de España, que aprenderan a loitar antes que a desfilar. O seu último desfile foi no outono de 1838, nas rúas de Barcelona, despois de que o presidente de goberno, Juan Negrín, ordenase a súa retirada.

En Madrid era habitual atopar a moitos dos norteamericanos das Brigadas Internacionais no Hotel Florida, bebendo e confraternizando con Ernest Hemmingway ou con John Dos Passos, que daquela adicábanse a escribir na prensa sobre a guerra de España.

Un daqueles voluntarios era Oliver Law.

“Brunete, verano de 1937: en plena batalla, un balazo parte el pecho de Oliver Law.
Oliver era negro y rojo y obrero. Desde Chicago, se había venido a pelear por la república española, en las filas de la Brigada Lincoln.
En la brigada, los negros no integran un regimiento aparte. Por vez primera en la historia de los Estados Unidos, blancos y negros están mezclados. Y por primera vez en la historia de los Estados Unidos, soldados blancos han obedecido las órdenes de un comandante negro.
Un comandante raro: Cuando Oliver Law daba orden de ataque, no contemplaba a sus hombres con prismáticos, sino que se lanzaba a la pelea antes que ellos.
Pero raros son, al fin y al cabo, todos estos voluntarios de las brigadas internacionales, que no combaten por ganar batallas, ni por conquistar territorios, ni por capturar pozos de petróleo.
A veces, Oliver se preguntaba:
-Si esta es una guerra entre blancos, y los blancos nos han esclavizado durante siglos, ¿qué hago yo aquí? ¿Qué hago yo, un negro, aquí?
Y se contestaba:
-Hay que barrer a los fascistas.
Y riendo agregaba, como sifuera un chiste:
-Algunos de nosotros tendrán que morir haciendo este trabajo”.

Eduardo Galeano, Espejos

Algúns dos seus compatriotas supervivintes, que tamen pasaron polos de campos de batalla na Segunda Guerra Mundial, foron perseguidos a mediados dos anos cincuenta durante A "caza de bruxas" patrocinada polo senador McCarthy.

Vivencias na Guerra Civil

Eu era unha nena cando meu avó morreu e, aínda que conservo na miña memoria algunhas das historias que nos contaba sobre a guerra, a maior parte delas seinas grazas ao meu pai, ás miñas tías e incluso ao meu irmán, quen gustaba moito de escoitar o que meu avó vivira naqueles anos de penurias.
Naceu no ano 1917 e con 18 anos marchou facer o servicio militar no corpo de Infantería de Ferrol, onde o sorprende o levantamento, polo que o exército no que lle toca combater é no Nacional. Comenza para el unha longa vagaxe pola xeografía de España nas distintas frontes abertas: Zaragoza, Toledo, Teruel, Burgos, Asturias, Cataluña... pero principalmente na do Ebro.
O seu primeiro destino foi Toledo, na tenda de cociña, comezando así, unha peregrinaxe nas distintas frontes. Falábanos da fame que pasaron en Burgos, onde moitas veces a única comida da que dispoñían eran as píntegas e cobras (ou mesmo raíces) que atopaban. O frío, a fame, as chinches e os piollos eran algo habitual na guerra. En canto podían fervían agua e botaban a roupa nela para desparasitala, ademais de lavarse eles, por suposto. El contaba moitas cousas deste período triste e difícil da súa vida, como cando unha noite, atopándose na fronte do Ebro, deitánronse a durmir (ao raso, como era habitual) e á mañá seguinte apareceron cubertos dun manto de neve de cincuenta centímetros.
Outra anécdota é o nome da súa primeira filla, Esther. Nunha ocasión estaban nunha aldea de Barcelona, cuxa ermida estaba dedicada a Santa Esther, cando foron emboscados polo exército republicano. Despois de moitas horas de combate e saír ben daquela situación, fixo a promesa de que se tiña unha filla algún día (aínda estaba solteiro) chamaríalle Esther en lembranza da Santa. E falando de promesas feitas, outra que fixera cando partira da súa aldea fora que se voltaba san faríalle a festa ao santo Patrón, San Ramón.
Da fronte do Ebro tamén contaba que nunha ocasión estaban eles dun lado dunha valgada e os republicanos no outro. Pola noite baixaban buscar agua ao río, xuntábanse cos republicanos e tiñan o acordo de non dispararse, intercambiaban comida, tabaco, novas e algunha que outra carta, pois había xente do lado republicano con familia no lado nacionalista e ao revés. As cousas ían ben durante un tempo, mais unha noite que os do bando nacional baixaron, os republicanos non o fixeron e comezaron a disparar. Segundo meu avó foi o único día que disparou conscientemente a matar na guerra, pois estabanlle caendo os amigos e compañeiros. Anos despois cando o contaba, disculpábaos dicindo que posiblemente recibiran ordes dos altos mandos. Nesta fronte foi ferido, tempo despois, por un morteiro nunha perna, xusto cando atravesaban unha ponte. El tivo sorte, mais moitos compañeiros morreron alí. Ingresado no hospital estivo a piques de que lle amputaran a perna dereita. Non quixo e opúxose enerxicamente dicindo que prefería morrer a vivir coxo para sempre e afortunadamente, salvouse sen ningunha secuela. Anacos de metralla do morteiro estiveron anos dentro da súa perna. Tamén aquí fixo un amigo para o resto da súa vida, Manuel de Gaibor (Lugo). Mentres viviron convidáronse polas festas dos seus patróns e sempre que tiñan ocasión xuntábanse para falar, mais non precisamente da guerra.
Algo que repetía moi a miúdo era que nos dous exércitos había moita xente, sobre todo nos soldados rasos, nos que non había unha ideoloxía marcada, senon que estaban nun bando ou noutro polas circunstancias onde os colleran. Tamén era frecuente oirlle que a guerra era unha desfeita de corpos, de vidas... sen ningún sentido, e que as barbaridades cometíanse en ámbolos dous bandos. Foran anos tráxicos para toda España, que a sumiron na miseria.
Cando rematou a guerra, aínda non acabaran as desgrazas para el, pois como os anos de guerra non lle contaron como anos de mili, chegou á casa e tivo que volver incorporarse dous anos máis. Pasados eses dous anos, voltou por fin e cumpriu as súas promesas. Casou e á primeira filla chamoulle Esther, e tamén dende entón e mentras puido, fíxolle a festa ao seu santo Patrón, San Ramón.

Guerra Civil en Galicia

Os numerosos conflitos socias que se deron ao longo da II República española e as numerosas oposicións que xurdiron, culminaron nun momento de crispación social e os que esperaban na sombra souberon cando era o momento idóneo para actuar. Así, producíuse o alzamento militar en xullo do 1936 que daría lugar a unha cruenta guerra civil que enfrontou a dous bandos, o republicano e o nacional.
En Galicia, ao igual ca noutras zonas, a guerra foi moi dura. A Coruña e Ferrol foron as pezas claves da conspiración. A Coruña era a sé da Capitanía Xeral do Rexemento de Artillería e Ferrol, sé da Capitanía Xeral da Armada. Paralelamente á conspiración militar, e en ocasións en complicidade cos propios militares, creouse unha trama civil en cidades como Pontevedra, Vigo, Santiago, Ourense ou Lugo, onde os efectivos militares eran máis reducidos.
Na cidade da Coruña, as forzas republicanas preparáronse para defender a República, ao ter noticia do levantamento do exército en Marrocos. Dende o 18 de xullo non se pechan as portas dos gobernos civís e dos concellos facendo garda e asumindo diversas tarefas.
En Galicia, a sublevación militar iniciouse o día 20. En moitas cidades e vilas non houbo pasividade nin neutralidade. Durante varios días e varias noites, ata o pronunciamento do exército, constituíronse comités e agrupacións que se mobilizaron a favor da defensa da República. Procuraron armarse con pistolas e escopetas procedentes das requisas feitas nas armerías e nalgúns domicilios, organizando quendas de vixilancia nos gobernos civís e noutros puntos extratéxicos como Correos ou as emisoras locais. A CNT mostrouse especialmente activa.
Tras breves enfrontamentos coas forzas leais na Coruña, Vigo e Ferrol, os sublevados fixéronse co control, e actuaban de acordo cun programa moi simple: por un lado tendo un control absoluto do poder, a través de cambios inmediatos nas alcaldías; e por outro, por medio do terror, perseguindo os líderes, fusilando a uns e encarcerando a outros. Tratábase de consolidar pola forza unha transición que podía chegar a ser moi dificil, utilizando o terror como un instrumento de dominación política.
A Falanxe converteuse nun instrumento de dominación civil en Galicia.
Os vencedores tiveron que recrutar persoal para atender os diversos servicios públicos,
as mulleres entregáronse a unha afervoada acción social a favor dos exércitos, confeccionando roupa para os soldados, e mesmo como madriñas de guerra , alimentando a esperanza de oficiais e soldados con cartas afectuosas que lles daban pulos aos combatentes na loita.
Na zona rural a represión dependeu, en moitas ocasións, da actitude adoptada polos mandos da garda civil ou dos párrocos. Normalmente chegaba a garda civil esixindo o rendemento, e os alcaldes para evitar mortes acostumaban decidir a rendición, pero non por iso se impuxo a calma, grupos de comunistas, anarquistas e agrarios de esquerda, con algún galeguista, refuxiáronse nos montes dispostos a proseguir na defensa da República, pero foron escorrentados ou detidos polas forzas da Garda Civil, apoiados sempre por falanxistas. Algúns deles nunca foron collidos, foron os chamados fuxidos e os maquis.
Dende os cuarteis militares fixábanse os obxetivos para destruír, e as mans executoras eran os falanxistas, requetés, xapistas...
A represión non só foi física, senón que afectou tamén ós postos de traballo; sobre todo aos mestres sobre os que se exerceu unha implacable persecución.
Na fábrica de armas da Coruña e no Arsenal Militar de Ferrol, aceleráronse as producións de obuses e a construción de buques. Habilitáronse campos de concentración en moitos lugares de Galicia como Poio, Silleda…que estiveron cheos de prisioneiros republicanos dende 1937.
Galicia foi dirixida ó abastecemento do Exército durante a guerra; miles de mozos galegos participaron nos combates.
Moitos galegos que estaban na zona republicana ou que conseguiron escapar de Galicia, colaboraron eficazmente coa República.
Finalmente, o triunfo da sublevación militar contra a II República, ao cabo de tres longos anos de Guerra Civil, estableceu a ditadura do xeneral Franco.
Aínda que os vencedores deixaron escritas nas súas crónicas que Galicia se entregou, isto non é certo. Houbo resistencia, aínda que inútil pola superioridade do inimigo. Non houbo entrega senón derrota. A resistencia foi improvisada, pouco organizada, pero era a primeira vez na historia de Galicia na que unhas minorías politizadas asumían a defensa dun réxime político. Non faltaron efectivos dispostos a defender a República, só faltaron armas e persoas experimentadas neste tipo de conflitos.

Mestres na II República

A comezos do século XX, a ensinanza pública limitábase a ensinar as catro regras, a ler e escribir, e inculcar aos alumnos as ideas de disciplina, xerarquía e autoridade . Os estudos medios e superiores estaban reservados unicamente ás clases máis poderosas da sociedade.
A II República española que se proclamou o 14 de abril de 1931 simboliza a democracia e a modernidade, a liberdade, a educación e o progreso, a igualdade e os dereitos universais para todos os cidadáns. Para implantar un Estado democrático, necesitábase un pobo alfabetizado, e a Republica atopouse cunha España analfabeta, e desnutrida, pero ansiosa por aprender. Créase o concepto de escola unificada que garantía a gratuidade da ensinanza ata os dazaoito anos e de asistencia obrigatoria ata os doce para todos os nenos e nenas en igualdade de condicións, independentemente da súa condición social, relixiosa, e política.
Por iso, unha das reformas máis importantes que levou a cabo a II Republica foi a da ensinanza, creando unha escola pública, obrigatoria, laica, mixta e inspirada no ideal da solidaridad humana, onde a actividade práctica era o eixo da metodoloxía. Moitos dos seus ideais estaban contidos na Institución Libre da Ensinanza.
Proxectouse a creación de 27.000 escolas, nas que se colocarían aos mellores mestres, antes formados nuns cursos preparatorios impartidos por inspectores (que non só tiñan carácter fiscal) co que se melloraba a formación dos educadores. Ademais, a República elevou o Maxisterio a carreira universitaria, mellorando considerablemente os soldos dos mestres, quen pasaban moitos apuros económicos, de aí a célebre frase pasas máis fame cá un mestre de escola.
Mais antes de educar, a Republica tivo que alimentar e incluso vestir os alumnnos. Había cantinas e roupeiros escolares, e tiveron unha gran popularidade as colonias escolares, nas que os alumnos viaxaban ao mar, á montaña, salía de excursión, facían deporte, e sobre todo comían. Intentouse facer do alumno o protagonista do novo proxecto pedagóxico, creando unha ensinanza moito máis participativa e activa, por examplo, saíndo ao campo para experimentar as leccións das ciencias naturais, estimulando así, a curiosidade do alumno.
Os mellores esforzos en canto á innovación educativa e calidade da ensinanza comezan coas Misións Pedagóxicas da II República, o 70% dos homes eran analfabetos, e moito máis as mulleres. Os máis ilustres escitores, poetas, pedagogos… levaron ata o último punto de España (este tratábase dun país principalmente rural) camionetas cargadas de libros (auténticas bibliotecas ambulantes), proxeccións cinematográficas, teatro (destaca a famosa compañía de teatro A Barraca)… tíñase que levar a cultura ao pobo, xa que un pobo non pode ser libre se non ten cultura.
Outro principio da escola republicana era a neutralidad relixiosa, ideolóxica e filosófica, respectando a conciencia dos nenos, e a liberdade relixiosa dos profesores que ata entón tiñan a obriga de impartir clases de relixión. Prohíbeselles ás ordes relixiosas impartir ensinanzas.
Esta experiencia durou moi pouco, varios xenerais golpistas, con Franco á cabeza, apoiados pola Igrexa católica, e a dereira máis reaccionaria, encargáronse de acabar con esta aventura pedagóxica, subvencionando xenerosamente a escola privada, erradicado todos os aspectos progresistas da escola republicana, degradando novamente os estudos de Maxisterio, e retraendo economicamente aos mestres á época anterior á República.
Moitos mestres e mestras foron asasinados , acusados de ateos, de corruptores de mentes, de extranxerizantes, rompendo coa orde tradicional española.
Non en van se coñece a II República como a República dos mestres, fabulosamente ilustrada na película A Lingua das volvoretas, baseada nun dos relatos do libro ¿Que me queres amor? de Manuel Rivas, que narra a vida escolar na Galicia de 1936, cun mestre de ideas liberais e republicanas, que vai ser vítima da sublevación fascista.