domingo, 30 de noviembre de 2008

O xardineiro de Goya

A guerra de liberación contra o invasor francés, iniciada trala xornada do dous de maio de 1808, terá no pintor Francisco de Goya y Lucientes unha testemuña de excepción. O “atisbador genial”, como lle chama Ramón Gómez de la Serna, o creador das “Greguerías” e o primeiro en revelar as liasons do pintor con Cayetana, a duquesa de Alba, deixounos en “Los desatres de la guerra” a primeira reportaxe gráfica de guerra da historia.

Goya viviu o desgarro de aqueles que como él mostráronse afíns ao programa renovador que encarnaba Xosé I, entre os cales figuraban amigos, como os escritores Leandro Fernández de Moratín e Tomás de Iriarte, e, ao tempo, deploraban a prepotencia dos ocupantes e a devastación que entraña toda guerra. Sinalados como afrancesados, a non moito tardar chegarán a converterse nos primeiros exiliados políticos da nosa historia.

Durante os anos da guerra, pasados en Madrid, no seu domicilio da rúa Fuencarral, o artista seguiu traballando Ademáis dos encargos aos que tiña que atender como Pintor de Cámara –os retratos de Xosé I, lord Wellington ou Palafox- que mostran os diversos avatares polos que atravesa o conflicto, fai tamén os debuxos preparatorios de “Los desastres”.

Na serie, que consta de 32 grabados realizados coa técnica do augaforte, e que non foi editada ata 1863, a guerra é despoxada de todo sentido grandilocuente e retratada en toda a súa crueza, e anque non faltan escenas heroicas, como a adicada a súa paisana Agustina, predomina a visión de denuncia da sinrazón e da barbarie, como na estampa “Estragos de la guerra”, calificada por Lafuente Ferrari como a primeira representación dun bombardeo sobre poboación civil.

As impresións daquela xornada de loita do dous de maio, trasladadas posteriormente a lenzo en dous cadros que rememoran o levantamento do pobo madrileño e nos que Goya pretende despexar as dúbidas sobre o seu patriotismo, foron recollidas por Isidro, o seu criado e xardineiro nun relato cargado de dramático verismo:
Han visto ustedes aquellos horrores de la guerra que tan admirablemente pintó mi pobre amo? Pues esa campana que clamorea en la Florida me recuerda que tal día y tal noche como la de mañana concibió mi amo, loco de indignación, la idea de pintar aquellos horrores. Desde esa ventana vió los fusilamientos de la montaña del Príncipe Pío, con un catalejo en la mano derecha y un trabuco naranjero cargado con un puñado de balas en la izquierda. Si llegan a venir los franceses por aquí,, mi amo y yo somos otros Daoíz y Velarde. Al acercarse la medianoche me dijo mi amo: “Isidro, toma tu trabuco y ven conmigo”. Le obedecí, y ¿a dónde creerán ustedes que fuimos? Pues fuimos a la montaña, donde aún estaban insepultos los pobres fusilados. Me acuerdo de todo como si fuera ayer. Era noche de luna, pero como el cielo estaba lleno de negros nubarrones, tan pronto hacía claro como oscuro. Los pelos se me pusieron de punta cuando vi que mi amo, con el trabuco en una mano y la cartera en la otra, guiaba hacia los muertos. Como mi amo notase que yo no las tenía conmigo me preguntó:
“-¿Tiemblas Otelo?” Yo, en lugar de contestarle. “Temblaré un hinojo”, casi me eché a llorar, creyendo que el pobre de mi amo se había vuelto loco, pues me llamaba Otelo en lugar de Isidro.
Sentámonos en un ribazo a cuyo pie estaban los muertos, y mi amo abrió su cartera, la colocó sobre sus rodillas y esperó a que la luna atravesase un nubarrón que la ocultaba. Bajo el ribazo revoleteaba, gruñía y jadeaba algo. Yo…, se lo confieso a ustedes, temblaba como un azogado; pero mi amo seguía tan sereno y preparando medio a tientas su lápiz y su cartón. Al fin la luna alumbró como si fuera de día. ¡En medio de charcos de sangre vimos una porción de cadáveres, unos boca abajo, otros boca arriba, éste es la postura del que estando arrodillado besa la tierra, aquel con las manos levantadas al cielo pidiendo venganza o misericordia, y algunos perros hambrientos se cebaban en los muertos, jadeando de ansia y gruñendo a las aves de rapiña que revoloteaban sobre ellos, queriendo disputarles la presa!
Mientras yo contemplaba aquel horrible cuadro lleno de espanto mi amo lo copiaba.
Volvimos a casa, y a la mañana siguiente me enseñó mi amo su primera estampa de la guerra, que examiné horrorizado.
“-Señor –le pregunté-, ¿para qué pinta usted esas barbaries de los hombres?”
“-Para tener el gusto –me contestó- de decir eternamente a los hombres que no sean bárbaros”







domingo, 23 de noviembre de 2008

Os nenos roubados do franquismo


Hoxe, 23 de novembro, apareceu un artigo no xornal La Voz de Galicia baseado na memoria histórica. Baltasar Garzón, nun auto que contiña o estremecedor relato duns nenos roubados aos roxos polo franquismo, pide que se investiguen por ser delitos permanentes. O xuíz baseouse en dous libros no que se inclúen varias testemuñas para iniciar esta investigación. En España, entre os anos 1937 e 1950, houbo un plan sistemático para sacarlle os fillos ás nais republicanas (mortas, presas, executadas, exiliadas ou desaparecidas) que se desenvolveu baixo cobertura legal. 30.000 nenos foron tutelados polo Estado e permitíaselle cambiarlles os apelidos segundo a lei de 1941 para que despois foran adoptados por xente afín ao Réxime ou secuestralos no extranxeiro para repatrialos. Aínda hoxe queda xente que non coñecen a súa verdadeira identidade nin quen foron os seus pais.
Vallejo Nágera, psicólogo prestixioso do Gabinete de Investigacións Psicolóxicas creado por Franco, defendía que existe “un xen roxo” que fai enfermar ás persoas e que o mellor é cós roxos non teñan fillos ou se os teñen, saparalos dos pais.
No xornal inclúense varias testemuñas, algunhas tan impresionantes como cás nais presas preferían cós seus fillos morreran cabo delas ou coma outra muller que lle sacaron o neno para levalo bautizar e non o volveu ver nunca máis.

viernes, 21 de noviembre de 2008

Michel Ney


Michel Ney (Sarrelouis,10 de xaneiro de 1769- París,7 de decembro de 1815..Alístase coma soldado de cabalaria no exercito francés no ano 1787. Home impulsivo e con moita coraxe foi ascendido a xeneral en 1796. Cando Napoleón Bonaparte proclamou o Imperio, Ney foi ascendido a mariscal de Francia. Destacou nas batallas de Xena en 1806, Friedland en 1807 e Elchingen en 1808 (batalla coa que acadou o título de Duque o 6 de xuño de 1808).
Foi enviado por Napoleón á península Ibérica , e tras participar no avance sobre Madrid, actuou en diversas contendas en Galicia, Asturias e Portugal, aínda que tivo que retirarse ante o empuxe combinado das tropas regulares e das guerrillas.
Coa vitoria do mariscal Soult na batalla de Elviña (A Coruña) o 16 de xaneiro de 1809, quedou libre o paso aos franceses. Conquistan Vigo, Pontevedra e Tui. Soult pasa a Portugal, e o mariscal Ney centra a guarnición en Lugo recibindo as ordes de controlar o norte de Galicia e Asturias.
Organízanse alarmas populares nas comarcas galegas. En marzo, Ney trata de someter a costa occidental galega, pero non consegue acabar coas partidas das guerrillas que acosan os destacamentos franceses. A finais de marzo os galegos recuperan Vigo, Pontevedra e Tui, cortando os enlaces con Portugal. Soult regresa con dificultade a Galicia e reúnese con Ney o 29 de mayo en Lugo, onde deciden unha nova estratexia, na que Ney debía ir cara Pontevedra e Vigo coa intención de recuperar as cidades. Sae da Coruña con 8000 infantes, 12.000 xinetes e 13 canóns
Únense as forzas regulares españolas, batallóns de milicias populares galegas, e en Redondela (Pontevedra) os días 7, 8 e 9 de Xunio de 1809, librouse unha batalla na que as guerrillas galegas derrotaron ás tropas francesas do mariscal Ney , que dá a orde da retirada, marchando cara Astorga.
Distinguíuse polo seu valor durante a campaña de Rusia de 1812, e tras a batalla de Borodino foi nomeado príncipe de Moskova, o 25 de marzo de 1813.
Os Borbóns reclaman o trono e Napoleón é aconsellado por Ney para que abdique e se exilie, pasando este a colaborar coa monarquía restaurada.
Tras a capitulación de Paris en 1815, Napoleón escapou da illa de Elba e regresou a Francia; Ney foi enviado para deter o avance, pero en lugar de defender a monarquía borbónica, desertou e pasouse co seu exército ás tropas de Napoleón
Durante a campaña dos Cen Días, liderou as forzas francesas na batalla de Quatre Bras, nun dos combates preliminares da batalla de Waterloo, na que loitou ao frente da cabalaria napoleónica, sen poder deter aos homes do xeneral británico Duque de Wellington.
Napoleón é derrotado, destronado e exiliado por segunda vez no verán de 1815, e Ney, como castigo exemplar para outros mariscais e xenerais, foi condeado por traizón a morrer nun pelotón de fusilamento en Paris o 7 de decembro de 1815.
Como privilexio permitíuselle dirixir a el mesmo as ordes do pelotón e non ser vendado nin atado. Contan os cornistas que así sucedeu, e que o corpo ensanguentado foi retirado moi rapidamente e levado a un hospital sen que se permitise a súa visita. Ao seu funeral nin sequera foi a súa dona, feito curioso onde comeza a lenda de Ney. Existe unha versión que di que o fusilamento foi unha montaxe para permitir a súa fuxida de Francia. Suponse que se lle permitiu ir ao fusilamento sen vendas para preparar a farsa dotándoo dunha botella con sangue que vertería no momento en que aos soldados se lle dese a orde de disparar. Retiraríase o corpo rapidamente para facilitarlle a fuxida cara os Estados Unidos, onde se di que impartiu clases durante corenta anos. No momento da súa morte, o médico que o asistía, tras comprobar que tiña todo o corpo cheo de feridas de guerra, preguntoulle quen era e el dixo: Michel Ney

martes, 11 de noviembre de 2008

Retrato dun conspirador


Juan Bautista Mariano Picornell y Gomila naceu en Palma de mallorca en 1759. Home culto e inquieto, estudiou na Universidade de Salamanca, interesándose pola pedagoxía e a medicina. Imbuído do espírito de reforma que caracterizou o século, participou nas actividades da Sociedad Económica Matritense e ingresou nas filas da masonería.

Baixo o impacto da Revolución que acababa de estalar en Francia, fixo a primeira traducción da “Declaración dos Dereitos do Home e do Cidadán”, escribindo ademáis un "Discurso sobre los mejores medios de excitar y fomentar el patriotismo en una monarquía".

Isto demostra o fracaso dos ministos de Carlos IV que tentaron impedir que o influxo do proceso revolucionario se espallara polo noso país, creando un “cordón sanitario” para impermeabilizar a fronteira e dificultar a chegada de noticias e escritos relacionadas co movemento revolucionario.

Picornell concebiu un plan desatinado para derrocar ao monarca e proclamar unha República. A chamada “Conspiración de San Blas”, en Madrid, en febreiro de 1795, contou tamen coa participación de José Lax, Manuel Cortés, Bernardo Garaza, Juan Manzanares, Juan Pons e Joaquín Villalba, e coincidiu en Francia coa “Conspiración dos Iguais” que liderou Charles Babeuf. Fracasada a intentona, os participantes, despóis de conmutárselles a pena de morte, foron trasladados a América e encarcerados no castelo de San Carlos, en La Guaira (Venezuela).

Non remataron aquí as súas andanzas. Ao pocuco de chegar, Picornell entrou en contacto cun grupo de masóns e patriotas americanos partidarios e do establecemento dunha república independente, entre eles Manuel Gual e José María España, que lle facilitaron. A partir deste momento Picornell colaboraría nos primeiros intentos de independencia da colonia, artellados polas loxias nas cidades de Macuto e La Guaira, e na redacción do primeiro proxecto de Constitución.

Descubertos os plans polas autoridades españolas, Picornell marchou ás Antillas no 97. Non pasou moito tempo antes de que volvera a preparar un novo levantamento, apoiando as iniciativas de Francisco Miranda para liberar Venezuela, que contaba coa axuda económica de británicos e franceses. Triunfante temporalmente a insurrección, Miranda nomeono intendente da policía de Caracas, pero a reacción realista obrigouno novamente a fuxir. Buscou refuxio nos Estados Unidos, onde se adicou á medicina, e estableceuse finalmente en Cuba, onde morreu en 1825.

martes, 4 de noviembre de 2008

A Ilustración, Feijoo e as probas de paternidade



Definíase a sí mesmo como desenganador do vulgo (oficio, a la verdad, honrado y decoroso; pero triste, ingrato y desabrido más que otro alguno), foi coñecido como o "Voltaire español" e un contemporáneo describiuno do seguinte xeito:

Sin resabios de grande, sin presunciones de sabio, sin orgullo de poderoso y sin vanidad de aplaudido, le encuentra quien le busca y le halla quien le necesita.
Escribiu dúas obras maxistrais de carácter enciclopédico, o "Teatro Crítico Universal" e as "Cartas Eruditas", consideradas como un enorme monumento do espíritu crítico en medio do deserto intelectual da España do século XVIII.
O benedictino frei Benito Jerónimo Feijoo naceu en 1676 nunha aldea de Ourense, no seo dunha familia fidalga. Reinaba daquela Carlos II o Enfeitizado e o Imperio español pasaba polos súas horas máis baixas. A pesar da condición de primoxénito, a familia de Feijoo non se opuxo ao seu ingreso na Orde e soubo alentar as súas inquedanzas intelectuais.Estudiou nos mosteiros de Samos e Lérez e a partir de 1709 instalouse definitivamente en San Vicente de Oviedo, onde impartiu teoloxía. Pero os seus gustos inclinábanse por materias máis mundanas: filosofía, matemática, física, literatura, medicina, agricultura,.. a cuxo estudio adicaba longas horas na celda que compartía con xentes como Vives, Bacon ou Newton.
¿Qué cosa más dulce hay que estar trabajando todos los días con los hombres más racionales que tuvieron los siglos todos, como se logra en el manejo de los libros?
Enemigo de honores e prebendas, a publicación, a partir de 1726, da súa obra motivou una das guerras literarias máis intensas na historia das nosas letras. Más daño causan los cañones de pluma que los cañones de batir exclamaría o tamen benedictino frei Martín Sarmiento, antigo alumno de Feijoo e un do seus máis fervientes defensores. Un decreto de Fernando VI acalou a polémica vinte e dous anos despóis:

Por cuanto la general aprobación y aplauso que han merecido en la república literaria a propios y extraños las útiles y eruditas obras de Vos (...) mueven a mi real ánimo a hacer manifiesta mi gratitud.

Auténtico precursor en España do pensamento ilustrado, partidario do método experimental e oposto aos argumentos de autoridade, o combate contra as supersticións, os prexuicios e os vellos costumes ocupan un lugar importante nas súa obra ("Vara divinatoria y zahoríes", "Transformaciones y transmigraciones mágicas", "Fábulas de las Batuecas y países imaginarios").

Nun país onde se daba por certa a influencia dos corpos celestes, no que se creía que as montañas da Alcarria muxían pola noite e que os nados en Venres Santo sanaban a peste co seu alento, él mesmo, ás veces, escéptico e racionalista como era, non foi capaz de sustraerse dalgunhas das crenzas máis disparatadas que circulaban entre o mesmo vulgo ao que trataba de correxir.

CARTA QUARTA
INFLUJO DE LA IMAGINACION MATERNA

Lo que acabo de discurrir a favor del influjo de la imaginación materna en el feto, basta para que ya mire sin desplacer alguno la opinión, que atribuye el color etiópico a aquel principio. Pero una noticia, que poco ha me comunicó el Licenciado Don Diego Leandro de Guzmán y Márquez, Presbítero , Abogado de los Reales Consejos, y de Presos del Santo Oficio de la Inquisición de Sevilla, y su Comisario en la Ciudad de Arcos , me extrajo del estado de indiferente, inclinándome no poco a aquella opinión. El citado Don Diego me escribió haber conocido en la Villa de Marchena, distante nueve leguas de Sevilla, a un Caballero llamado Don Francisco de Ahumada y Fajardo, de familia muy noble, y de padre y madre blancos, el cual, no obstante este origen, era negro atezado, con cabello ensortijado, narices anchas y otras particularidades que se notan en los etíopes: que al contrario, dos hermanos suyos, Don Isidro y Don Antonio, eran muy blancos y de pelo rubio, que se decía que la singularidad de Don Francisco habia nacido de que la madre, al tiempo de la concepción, había fijado con vehemencia la imaginativa en una pintura de los Reyes Magos, que tenia a la vista en su dormitorio: finalmente, que habiéndose casado dicho Don Francisco con una mujer muy blanca los hijos salieron mulatos.
Siendo hecho constante, como yo no dudo, la perfecta negrura de aquel Caballero, es claro que no puede atribuirse al indigno comercio de su madre con algún etíope. La razón es concluyente. Si fuese esa la causa, no saldría enteramente negro, sino mulato, como salen todos aquellos que tienen padre negro y madre blanca; y como por la propia causa salieron mulatos los hijos del mismo Don Francisco. A qué otra causa, pues, podemos atribuir el efecto, sino á la vehemente imaginacion de la madre, clavada al tiempo de la concepción en la pintura del Mago negro, que tenia presente
Pero debo advertir, que para adaptar este principio a la negrura de la nación etiópica, no es menester que en todas las generaciones de aquella gente intervenga, como causa inmediata, la vehemencia de la imaginación; pues puede suponerse, que al tiempo que se estableció aquel color en el primero, ó primeros individuos, se estableció también un principio (sea el que se fuere) capaz de comunicar le á otros mediante la generación.
Es cuanto ahora me ocurre sobre la materia, y que me hace mas fuerza, que todo lo que en contrario opone Jacobo Bloridél, y aun mas que lo mismo, que yo he dicho en el Discurso sobre el color etiópico; mas no basta para que me atreva a dar en el caso sentencia definitiva.

lunes, 3 de noviembre de 2008

A Emigración

E finalizaron estas quintas xornadas de Estudo Históricos Hume coa charla de Carlos Nuevo Cal, mestre e historiador e actual Cronista Oficial de Viveiro.
Falounos sobre a emigración en Galicia. As primeiras emigracións foron na costa lucense, pois a xente que vivía preto do mar tíñao máis doado. Despois, a emigración foise extendendo cara o interior. A xente que marchaba eran principalmente rapaces de 14 a 20 anos e os principais lugares aos que se dirixían os galegos eran á Cuba e á Arxentina. Unha vez aló, chamaban polos que quedaban en Galicia. Mais tarde, representantes da industria naveira, ían polas casas para chamar aos homes á emigración. Algúns deles retornaban con cartos para a casa mais moitos deles quedaban alá e outros cando volvían, facíano enfermos e tuberculosos.
Para finalizar, púxonos unhas diapositivas nas que puidemos ver as casas dos emigrantes (con modelos indianos), xornais, escolas feitas con cartos procedentes dos emigrados…

Vida cotiá no Antigo Réxime

O pasado venres 24 de outubro tivemos na nosa vila nova xornada na biblioteca municipal na que Serxio Paz Roca, historiador, falounos de como era a vida cotiá dos galegos no Antigo Réxime.
Contounos cousas tan interesantes como que antes, a xente almorzaba unha especie de “líquido branco” que consistía en pouco leite e moita auga para que chegara a todos os membros da familia. Ao xantar, tomaban o caldo e, se con sorte lles sobraba algo, o ceaban.
Tamén nos contou que nesta época foi cando se comenzaron a facer os primeiros censos de poboación pero que só se contaba ao cabeza de familia. Dependendo da época, un cabeza de familia multiplicábase por 3, 4 ou 5 persoas, por iso os censos son aproximados.
A poboación dedicábase sobre todo á agricultura. Unha época de mala colleita supoñía fame todo o ano. As terras pertencían á Igrexa e á nobreza sendo moi poucos os pequenos propietarios. Galicia estaba moi retrasada con respecto a outras zonas, chegando a revolución industrial a mediados do século XX.
As desamortizacións foron outro tema a tratar.
Para finalizar, púxonos un video que contiña entrevistas feitas a veciños maiores da comarca do Eume que contaban as súas vivencias sobre a súa infancia. Como puidemos ver, a vida dos nosos bisavós e avós non foi tan diferente á das persoas no Antigo Réxime.

Tivemos ocasión de realizarlle unha pequena entrevista a Serxio.

Pregunta: Que lle parecen as xornadas que a Asociación Hume está a realizar?
Resposta: Moi boa cousa, porque coñecer o pasado é imprescindible para entender o presente e tratar de facer un futuro mellor.

P:A vida no Antigo Réxime era moi dura pero tería algúns aspectos positivos. Poderíanos sinalar algún?
R: Aspectos positivos? Pois o traballo comunal, a solidariedade daquela época que hoxe en día non existe. Hoxe en día toda a xente vai á súa bola e sen embargo, no Antigo Réxime, aínda fóra da familia, normalmente a xente axudábase no que fora.

P: Vostede participou no proxecto de toponimia de Galicia na fundación Ortegalia de Ortiguiera, poderíanos explicar a orixe dalgún topónimo relacionado co noso concello?
R: Sen ir máis lonxe, Mourela, a raíz está aí, nos mouros. Por qué llo puxeron? Pois probablemente como a tradición oral de Galicia di, era un sitio onde había mámoas, un sitio onde habitaban os mouros pode ser, un sitio onde habitaban os mouros por haber mámoas e onde había un cículo lítico, en tempos.


P: Como técnico- historiador da Asociación Euro Eume, considera que hai interese na comarca polo patrimonio, historia… ?
R: Cada vez maís,é bo, lóxico tendo en conta que cada vez se pode destinar máis recursos á conservación do patrimonio, penso que cada vez hai máis.


P: Na actualidade, as carreiras de humanidades cada vez están menos solicitadas e máis rexeitadas. Vostede é historiador, que futuro lle ve a estas carreiras?
R: O que hai que buscasrlle é utilidade na sociedade, se a sociedade non as ve como algo útil… A xente me dicía por que estudias historia se está nos libros, estudia unha carreira técnica ou sanitaria. A historia non é iso, polo menos no meu caso. A historia é chega a comprender como funciona a sociedade ao longo dos séculos e dos milenios porque ese coñecemento da sociedade, do pasado pódenos axudar a comprender porque actuamos así e cara onde podemos ir e darlle utilidade social que concretando un pouco máis, ten que ser utilidade económica. Se se lle dera un pouco máis utilidade económica as carreiras de humanidades, dende logo que ían ter moita saída

Moitas gracias

O Camiño de San Andrés de Teixido

O día 17 de outubro, primeiro día das quintas xornadas da Asociación de Estudos Históricos Hume, poidemos disfrutar na nosa biblioteca da charla ofrecida por Jesús Andrés López Calvo, doutor en Teoloxía e Párroco de San Xoán de Ortoño (Ames).
Falounos do camiño de San Andrés de Teixido, dos distintos roteiros, dos diferentes hospitais que había nelas para repouso e sanación dos enfermos e das súas historias e lendas como a de que non se pode matar ningún animal pois son ánimas en pena que van camiño do santuario, segundo recolle o dito: A San Andrés de Teixido vai de morto o que non foi de vivo.
Polo noso concello tamén pasaba un camiño que se dirixía ao santuario (e non só un, pois como Jesús ben dixo, o camiño faino o camiñante) e do que nos queda unha testemuña en San Andrés de Vilabella. Asemade, referíuse aos hospitais intramuros e extramuros que existían na nosa vila. O intramuros aínda se conserva na rúa San Xoán como demostra unha cruz dos hospitalarios existente na parte inferior dunha ventá. Do extramuros xa non se conserva nada.